Een op de drie Nederlanders voelt zich regelmatig eenzaam. Daarbij denk je misschien vooral aan alleenstaande ouderen driehoog-achter. Toch komt eenzaamheid ook voor bij kinderen, jongeren of mensen met een druk sociaal leven. Maar vaak zie je dat niet aan hen. Dus… wat ís eenzaamheid nu eigenlijk?
Op die vraag hebben al vele mensen geprobeerd een antwoord te geven. De Van Dale definieert eenzaamheid met woorden als ‘afzondering’ en ‘isolement’, maar eenzaamheidsprofessor Anja Machielse benadrukt dat gevoelens van eenzaamheid subjectief zijn en te maken hebben met het ontbreken van betekenisvolle relaties.
Chronische eenzaamheid
Eenzaamheid doet pijn en gaat gepaard met gevoelens van gemis en gebrek aan verbinding: een alarmsignaal van je brein dat je anderen nodig hebt! Als niet aan die behoefte wordt voldaan, kan chronische eenzaamheid ontstaan. Wanneer is een relatie betekenisvol? Een opvatting binnen de psychologie is dat eenzaamheid ontstaat wanneer relaties met anderen niet aan je verwachtingen voldoen. Daardoor kan iemand zich prima voelen met weinig contacten, zolang die van goede kwaliteit zijn.
Je bent eenzaam als je je niet verbonden voelt met anderen
,,Ik heb twee vrienden bij wie ik mezelf kan zijn”, zegt Ab (60). ,,Naast hen en mijn gezin heb ik eigenlijk niemand nodig; ik hou van rust.” Sylvia (29) ervaart het anders: ,,Ik heb dagelijks mensen om me heen, ga vaak naar feestjes. Toch voel ik me eenzaam. Er zijn in mijn verleden nare dingen gebeurd. Ik wil daarover praten, maar de mensen die ik ken, haken dan af.”
Sociale en emotionele eenzaamheid
Ten diepste ben je eenzaam als je je niet verbonden voelt met anderen en je met niemand je gevoelens kunt delen – ook ‘emotionele eenzaamheid’ genoemd – en in bredere zin, als je te weinig bekenden om je heen hebt (‘sociale eenzaamheid’).
Persoonlijke factoren kunnen een rol spelen bij eenzaamheid
De kans erop kan groter worden door talloze omstandigheden, zoals ziekte, beperkingen, ouderdom, armoede, verlies van dierbaren, huiselijk geweld of door bijvoorbeeld mantelzorgen. Ook persoonlijke factoren kunnen een rol spelen, zoals autisme en onzekerheid.
Existentiële eenzaamheid
Het beeld heerst dat vooral ouderen last van eenzaamheid hebben, maar uit onderzoeken en cijfers in Nederland en Amerika blijkt dat juist veel jongeren rond de negentien jaar zich eenzaam voelen en dat het geluksgevoel gemiddeld stijgt met de leeftijd. Wel zijn eenzaamheidsgevoelens volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek toegenomen sinds 2019, mede door de coronaperiode. De sterkste eenzaamheidsgevoelens kwamen voor bij alleenstaande ouders en alleenstaanden.
Juist veel jongeren voelen zich eenzaam
Sommige mensen voelen zich altijd eenzaam. Deze ‘existentiële eenzaamheid’ heeft veelal te maken met iemands visie op de zin van het leven. Zijn we toevalsproducten in een onpersoonlijk universum of is er een liefhebbende God die ons persoonlijk kent? Eén ding is zeker: langdurige eenzaamheid heeft hetzelfde effect als chronische stress, is lichamelijk en geestelijk ongezond en vergroot het risico op vroegtijdig overlijden. Alle reden dus om eenzaamheid te voorkomen of te verhelpen.
Tekst: Petra Butler
Beeld: Andrew Neel
Lees ook: Ik voelde me eenzaam
Dit artikel komt uit het achtergrondverhaal over eenzaamheid in Elisabeth Magazine No 8-2023. Wil je meer lezen? Neem dan nu een abonnement op Elisabeth Magazine, of vraag eerst een proefabonnement aan.