fbpx
Home Thema'sLeven Geloven met autisme: eenzaam in de kerk

Geloven met autisme: eenzaam in de kerk

door Maaike Sloetjes

‘Als God in je hart woont, hoe moet dat dan bij een harttransplantatie?’ Het is een vraag van iemand met autisme. Ons geloof zit vol beeldspraak en symboliek – en dat is voor mensen met autisme lastig. Ook de vele prikkels in kerkdiensten kunnen de geloofsbeleving hinderen. Hoe komt dat en hoe kunnen medegelovigen daar rekening mee houden?

Ik weet soms niet wat ik in de Bijbel letterlijk moet nemen en wat niet’, zegt Jojanne (28). En Roland (40) vertelt dat hij zich als schoolkind zomaar in elkaar liet slaan: hij nam bijbelteksten over het toekeren van de andere wang letterlijk. Beiden komen aan het woord in het boek Is er een hemel voor autisten? van Alianna Dijkstra (zie het portret van haar in dit nummer). Uit het boek blijkt dat mensen met autisme zich in de kerk vaak eenzaam en onbegrepen voelen. De kerk is voor hen niet altijd een veilige plek… Alle reden dus om ons hierin te verdiepen!

Wat is autisme?

Dat is nog onbekend, volgens de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA). Autisme wordt meestal omschreven als ontwikkelingsstoornis en komt in veel vormen voor. Daarom spreken we tegenwoordig van autismespectrumstoornissen (ASS). Vroeger dachten we dat het om een onveranderlijke, levenslange aandoening ging. Tegenwoordig is bekend dat autisme symptomen in de loop van het leven kunnen veranderen. Vanwege de positieve kanten aan ASS – zoals nauwkeurigheid en eerlijkheid – gaan er steeds meer stemmen op om autisme niet meer in de eerste plaats als stoornis te zien, maar als variatie binnen de menselijke aanleg.

Hoe werkt je brein bij ASS?

De informatieverwerking is anders. ,,Onze zintuigen ontvangen prikkels zoals licht, aanraking en geluid, maar mensen met ASS hebben moeite om die prikkels te verwerken tot een samenhangend geheel”, zegt godsdienstpsycholoog Hanneke Schaap (zie kader). Dat heeft gevolgen voor denken en gedrag. ,,Iemand met ASS neemt in eerste instantie losse details waar en ervaart die allemaal als even belangrijk. Daardoor is het lastig een totaalplaatje te zien. Dat is verwarrend en maakt de wereld onvoorspelbaar. Waarom moet je bijvoorbeeld bidden voor je brood, maar niet voor taart?”

Zijn er meer kenmerken?

Mensen met autisme vinden het nogal eens moeilijk om met sociale en relationele situaties om te gaan en te begrijpen wat anderen bedoelen. Vooral als ze snel moeten reageren. Ze nemen taal en beelden vaak letterlijk, wat het lastig maakt om grapjes, sarcasme, abstractie en symboliek te begrijpen. Verder kan sprake zijn van ‘repetitief gedrag’, zoals herhaalde bewegingen of een extreme focus op bepaalde interesses. Veranderingen kunnen mensen met ASS in verwarring brengen. Ze zijn vaak over- of ondergevoelig voor prikkels. Deze ken merken blijken doorgaans het duidelijkst bij mannen.

Beïnvloedt ASS je geloof?

Mensen met ASS ervaren ten opzichte van God vaak meer angst en minder positieve gevoelens – vooral als ze moeite hebben met sociale relaties. Dat blijkt uit onderzoek van Hanneke Schaap: ,,Ze kunnen veelal niet goed inschatten wat anderen van hen verwachten. Daardoor kunnen ze bang zijn dat ze niet voldoen aan Gods verwachtingen. Daarnaast ervaren ze vaak afstand tussen God en hun leven: het reageren op liefde van mensen is meestal al moeilijk, dus het voelen en beantwoorden van Gods liefde helemaal… De Bijbel wordt dikwijls ervaren als ‘een bak vol feiten’. Vanwege hun sterke rechtvaardigheidsgevoel kunnen mensen met autisme zaken als erfzonde en uitverkiezing als onrechtvaardig beleven. Minder moeite is er met dingen die logisch klinken en aan regels voldoen, bijvoorbeeld een verbond sluiten of iets offeren om een schuld te betalen.” Ondanks alles spreekt uit veel interviews in het boek van Alianna Dijkstra een sterk vertrouwen op God. Heilsoldate Judith (21) was vroeger weleens boos op God over haar autisme: ‘Waarom heb ik nou dat stempel gekregen?’ Tegenwoordig is ze Hem juist dankbaar: ‘Het maakt me tot wie ik ben.’

En de kerkgang?

Kerkgang kan voor mensen met ASS moeilijk zijn door alle prikkels tijdens diensten, wijzigingen in de vaste liturgie (bijvoorbeeld jeugddiensten) en het gebruik van abstracte termen. Koffiedrinken na de dienst kan zwaar zijn vanwege de sociale interactie en het is niet gestructureerd. Zelfs de inrichting van een kerk kan too much zijn. Zo vertelt Arjan (48) over een kerkgebouw dat hij bezocht: ‘Ik liep daar tegen de kleurprikkels op. Er stonden rode, gele en oranje stoelen en er waren ook nog eens spierwitte muren. Ik werd daar heel akelig van. De mensen snapten niet dat ik daar zoveel last van had.’ Sommigen gaan vanwege dat alles minder of niet naar de kerk. Jojanne (28) luistert thuis via de kerktelefoon als ze moe is of overprikkeld. ‘Dan kan ik het ook beter in me opnemen dan als ik moe naar de kerk ga. Niet iedereen begrijpt dat.’ Elisabeth (62) wil in de kerk aan het gangpad zitten vanwege de prikkels. ‘Dat noem ik mijn “renplaatsje”. Dan kan ik zo weggaan.’

Wat kan de kerk doen voor mensen met autisme?

Mensen met ASS passen zich vaak enorm aan in de kerk. Het is fijn als de geloofsgemeenschap hun tegemoetkomt. Enkele tips:

  • Aanvaard mensen met ASS zoals ze zijn.
  • Ga als gelovigen met én zonder ASS in gesprek en leer van elkaar.
  • Gebruik in de kerkdienst concrete taal en leg abstracte termen en symbolen uit.
  • Geef vooraf door wanneer een kerkdienst anders verloopt dan anders.
  • Sommige kerken organiseren regelmatig een prikkelarme dienst.
  • Stel een contactpersoon aan voor kerkleden met autisme.
  • Reserveer een vaste, rustige plek voor mensen die erg prikkelgevoelig zijn.
  • Bied mensen met ASS taken aan waarbij zij hun talenten kunnen gebruiken. Vraag iemand met aanleg voor cijfers bijvoorbeeld als penningmeester
  • Geloven verloopt voor mensen met ASS vaak meer rationeel en praktisch dan via de relationele/emotionele weg. Hou daarmee rekening in preken, pastoraat en gespreksgroepen.
  • Zoek hoe je emotionele geloofszaken zo kunt verwoorden, dat de taal beter aansluit bij de beleving van mensen met ASS. Bijvoorbeeld Gods liefde niet alleen beschrijven vanuit een persoonlijke relatie, maar ook als iets wat blijkt uit zijn trouw door de eeuwen heen.
  • Anders zijn maakt eenzaam, dus maak contact. Vraag niet ‘kom een keertje langs’, maar maak het concreet: ‘Ga je straks na de dienst met ons mee naar huis om koffie te drinken?’ Sommige kerken zetten een bezoekrooster op met gastvrije adressen.
  • Vergeet de partners en kinderen van mensen met ASS niet, zij kunnen ook eenzaamheid ervaren in de kerk.

(Bronnen: IDDG, Onderweg, www.kicg.nl.)

Hanneke Schaap-Jonker (1977) is godsdienstpsycholoog, theoloog, rector van het Kennisinstituut christelijke ggz en bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie. Ze onderzoekt onder meer psychologische processen in geloof(sbeleving), godsbeeld en verslavings zorg; www.hannekeschaap.nl

Tekst: © Elisabeth (Petra Butler)
Beeld: Unsplash (Tijs van Leur)

Elisabeth is een magazine dat ingaat op actuele geloofs- en levensvragen van mensen van vandaag. Het biedt op persoonlijke manier bemoediging en steun vanuit het christelijk geloof. Dat gebeurt in een gevarieerde mix met verhalen van mensen over hoe zij het geloof vertalen naar hun dagelijks leven, met informatieve achtergrondartikelen en reportages over relevante thema’s, een pastorale vragenrubriek, herkenbare columns en gedichten. Er is ook volop plaats voor schitterende natuurfotografie, kunst, humor, psychologie en duurzaam leven. Het magazine richt zich op iedereen vanaf 50 jaar. Bent u nog geen abonnee? Bekijk dan onze abonnementen en word lid!

Copyright © Royal Jongbloed All Rights Reserved