Boosheid is een Godsgeschenk, zegt Gerard van der Schee, oprichter van GoedBoos.com. En de kerk is volgens hem dé plek om te leren omgaan met boosheid. Toch is boosheid een lastige emotie voor de meeste mensen. En ook in de kerk is boosheid vaak een taboe. Waarom horen we er daar dan zo weinig over?
Gerard van der Schee ontwikkelde in 2006 de methode ‘Goed Boos: hoe werkt het?’, over communicatie bij irritatie. Hij geeft cursussen over goed omgaan met boosheid en schreef een drietal boeken over dit onderwerp: ‘Goed boos – Hoe werkt het’, ‘Goed boos – Wat zegt de Bijbel’, en ‘Goed boos – Voor leiders’. Wat bewoog hem om juist hierover te gaan schrijven?
Boosheid wordt vaak als negatieve emotie gezien
Gerard: ,,Waar andere emoties zoals blijdschap en verdriet doorgaans meer uit de verf komen, wordt boosheid vaak als negatief gezien. Ik vroeg me af hoe het kan dat een onderwerp waar kerken en christenen zo vaak tegenaan lopen, zo weinig aandacht krijgt. Daarom ben ik me gaan verdiepen in wat de Bijbel zegt over boos zijn.’’
Boosheid: een van de vier basisemoties
Boosheid is een van de vier basisemoties. Gerard noemt ze de 4B’s: Blij, Bevreesd, Bedroefd en Boos. ,,Boosheid komt er vaak niet goed af als emotie. Dat is ook wel logisch, als je ziet dat boosheid een hoop schade kan aanrichten: relaties die kapot gaan, mensen die elkaar niet meer aankijken. Maar de emotie boosheid kan ook tot hele goede dingen aanzetten. Bijvoorbeeld als er onrecht is. Boosheid geeft bovendien aan dat we onderscheid kunnen maken tussen goed en kwaad. Het hangt er dan wel van af of je boos wordt uit eigenbelang of om kwade dingen die gebeuren.’’
Emoties zijn door God als Schepper aan ons gegeven
Gerard: ,,Jezus kon ook goed boos zijn, lees maar in Marcus 3. Daar heeft Hij net een man met een verschrompelde hand genezen, wat volgens de Farizeeën niet mag op de sabbat. Wanneer Hij hen de vraag stelt of het geoorloofd is om op de sabbat goed of kwaad te doen, zwijgen ze. Vervolgens kijkt Hij ze toornig aan. Hij is boos als mensen geen antwoord geven op zijn vraag. Tegelijk is Hij bedroefd over de hardheid van hun hart. Het grondwoord voor boos dat hier in het Grieks gebruikt wordt, is hetzelfde als het woord dat wij voor boos gebruiken. Jezus was op dezelfde menselijke manier boos als wij. En God is Zelf ook wel eens boos, kijk maar bij de zondvloed. Emoties zijn door God als Schepper aan ons gegeven en als beelddrager van God kunnen wij dus ook boos zijn.’’
Boosheid zet je in beweging bij onrecht
Veel mensen denken dat boos zijn niet goed is, maar boosheid op zich, daar is niks mis mee, aldus Gerard. ,,Het is een lichamelijke reactie op – vermeend – onrecht. Er gebeurt iets en je denkt: dat kan niet. Het zet je in beweging. Ik noem het een geschenk van God.’’ Maar hoe kun je op een goede manier omgaan met je boosheid, zonder relaties te schaden? ,,Op het moment dat je heel boos bent, heb je totaal geen verbinding met de ander, want je staat tegenover elkaar. Ga eerst een beetje afkoelen: uit het eerst naar een partner, een vriend of vriendin, of schrijf die boze brief, die je vervolgens niet verstuurt. Vraag je af: wat wil of zal ik met die boosheid? Maar vooral: ga ermee naar God.’’
Schrijf die boze brief, die je vervolgens niet verstuurt
Wanneer je vervolgens naar iemand toegaat, gebruik dan de ‘drieslag’ die Gerard in zijn methode hanteert: Zeg wat je ziet; vertel wat je voelt; weet wat je wilt. ,,Dus vraag je af: Wat maakt je boos? Wat raakt je ten diepste? En wat zou je willen dat er gebeurt? Bij goed boos zijn gaat het zowel om recht en dus eerlijkheid in de situatie, als om zorg voor de onderlinge relatie. Het uitgangspunt is dat je de situatie wil veranderen, maar de relatie behouden. Je mag niet de persoon veroordelen, maar wél het gedrag. Je mag ergens een oordeel over hebben, bijvoorbeeld dat je zegt: ‘Ik vind dit niet kunnen.’ Als je het maar bij jezelf houdt.’’
Begrijp ik je goed?
Relaties behouden en zoeken naar eenheid, dat is volgens Gerard het hart van het evangelie. Maar in de praktijk is dat vaak oh zo lastig. Hoe kom je er met elkaar uit als de situatie escaleert bijvoorbeeld? Gerard: ,,Jakobus (1:19) had een uiterst praktische aanpak hiervoor: ‘Wees snel tot luisteren, langzaam tot spreken en traag tot toorn.’ ,,Praat niet over de ander, maar met de ander. En wees dan vooral de beste interviewer van de ander’’, raadt hij aan. ,,Je moet eerst heel goed luisteren en vragen stellen. Vraag: Begrijp ik je goed?
Wees vooral de beste interviewer van de ander
Mocht de ander niet goed luisteren en je niet begrijpen, dan kun je vragen: ‘Wil je ook echt horen wat ik ermee bedoeld heb?’ Of: ‘Hoe had ik het anders kunnen zeggen volgens jou?’ En blijft iemand zwijgen dan zeg je: ‘Je zwijgen voelt voor mij alsof ik er niet toe doe. Klopt dat?’ Of: ‘Je reageert helemaal niet op mij. Doe ik er niet toe?’ Kom je er niet samen uit, haal er dan een derde bij.’’
Boos en brein
In ‘Goed Boos – Wat zegt de Bijbel’ beschrijft Gerard hoe onze hersenen reageren op situaties die boosheid oproepen: Snel en ondoordacht reageren bij boosheid gaat heel gemakkelijk. Uit hersenonderzoek, onder andere door Daniel Goleman (‘Emotionele intelligentie, 1996), weten we hoe dat komt. In onze hersenen bevinden zich de amygdalae, zeg maar de zetel van onze emoties, en de neocortex, de zetel van ons denken.
De amygdalae slaan informatie op over gebeurtenissen uit het verleden en werken als een soort alarmbel, een emotionele schildwacht. Bijvoorbeeld als je vroeger bent gepest, dan slaan ze herinnering van schaamte, falen, onzekerheid en vernedering op. De amygdalae verwerken informatie op een snelle, maar slordige manier. Reacties op nieuwe gebeurtenissen die die herinnering ophalen zijn: Vechten (je wordt opnieuw boos), vluchten (je duwt de herinnering weg), of verstijven (je voelt je lamgeslagen en wordt opnieuw gevoelloos voor de pijn, als overlevingsmechanisme).
Beter even tot 10 tellen als je wilt slaan
In de neocortex worden de waarnemingen van onze zintuigen gecombineerd en begrepen. De neocortex is betrokken bij redeneren, abstract denken en taal. De neocortex verwerkt signalen nauwkeurig en heeft daar meer tijd voor nodig. Dus de amygdalae zetten je aan tot actie: als je die alle ruimte geeft, dan sla je er bijvoorbeeld op los. Maar door de neocortex bedenk je je dat je beter even tot 10 kunt tellen als je wilt slaan.
Gerard: ,,Als je boos bent in een gesprek, kun je beter zeggen: ‘Dit raakt me zo, ik wil even een minuutje pauze.’ En dan loop je bijvoorbeeld even weg naar de wc om na te denken. Dit is heel praktisch. Even een minuutje voor jezelf. Dat is niet vluchten, maar een pauze nemen. Zeg wel tegen de ander dat je erop terug komt, anders weet hij niet hoe hij eraan toe is.’’
Cursus Goed Boos
Om mensen te helpen hun denken over boosheid te ontwikkelen, organiseert Gerard regelmatig de cursus ‘Goed Boos’, waar mensen vooraf kunnen oefenen met lastige situaties. ,,Ik begin altijd met de basis, met leuke cartoons en casussen. Vervolgens gaat het over irritaties: die zullen er altijd zijn, maar je kunt kiezen voor escaleren of de-escaleren. De derde avond gaat het erover dat we allemaal anders zijn,en dat we dat juist leren waarderen van elkaar. Avond vier tenslotte gaat over vergeven.’’
Leer waarderen dat de ander anders is
Met het boek en de cursus wil Gerard mensen helpen goed boos te zijn, zodat een spannende situatie op een constructieve manier bespreekbaar wordt en er iets in de situatie verandert ten goede door te luisteren, de waarheid te spreken in liefde en waar nodig vergeving te vragen of te geven.
Erken boosheid en wees vergevingsgezind
Opmerkelijk is dat er in de Bijbel maar vier concrete verhalen staan over vergeving tussen mensen onderling: het verhaal van de verloren zoon die teruggaat naar de vader, de broers die aan Jozef vergeving vragen, Abigaïl die vergeving vraagt aan David voor de houding van haar man Nabal, en de dappere poging tot herstel van Jacob met zijn broer Ezau. Het is een bekend gegeven dat je vergeven vooral voor jezelf doet, om los te komen van de situatie en niet verbitterd te raken. Maar niet altijd leidt dit ook tot verzoening. Vergeving vragen en vergeving krijgen zijn twee dingen. Hoe kan er volgens Gerard verzoening komen in een vastgelopen situatie?
Breng dingen in het licht
Gerard: ,,Het gaat om erkenning, vertellen en vergevingsgezind zijn. Erkenning brengt een donkere situatie in het licht. Erken dat je elkaar pijn hebt gedaan. Breng dingen in het licht. Benoem het gewoon. Je valt dan misschien van een voetstuk, maar je valt wel in de genade van God. Je identiteit wordt niet bepaald door of het mooi van buiten is, maar van binnen. Ten tweede: Vertel, vertel, vertel. Praat erdoorheen. Zeg: dat en dat gebeurde toen en dat heeft me zo en zo geraakt. En ten derde: wees vergevingsgezind. Daar kun je voor kiezen. Laat de wraak aan God over.’
Omgaan met boosheid in de kerk
Gerard ziet het als een uitgelezen kans voor kerken om met dit onderwerp aan de slag te gaan. ,,Wat zou er veel kunnen veranderen in spannende situaties als kerken en christenen zich zouden verdiepen in Gods kijk op boosheid. Onenigheid creëert een bijzondere groeikans voor kerken’’, meent hij. ,,Bij irritatie en boosheid zijn alle partijen namelijk volop alert en betrokken. Hét moment dus om samen te leren reageren als Jezus. Hij is toornig over onrecht, maar wel met compassie en tegelijkertijd droefheid als mensen niet hun hart willen laten zien.’’
Jezus was ook toornig over onrecht
Als we in kerken goed boos leren zijn, is dat ook een getuigenis in de wereld, is Gerards overtuiging. ,, Het gaat erom dat je de waarheid in liefde kunt vertellen. Onderlinge liefde valt op, zegt Jezus (in Joh. 13:35). En dus des te meer als die liefde vorm krijgt als het spannend wordt, bij verschillen in beleving en inzicht. Jezus wijst ons een derde weg, een andere dan die van de bekende ruzie of roddel. Helaas zijn we hier als kerken niet zo goed in. Als christenen hebben we gelukkig de hulp van de Heilige Geest. Hij helpt ons om te leren reageren zoals Jezus.’’
Tekst: Daniëlle Feddes
Beeld: Gerard van der Schee
Geniet je ook zo van onze artikelen? En zou je graag meer interessante en geloofsopbouwende artikelen willen lezen? Neem dan nu een (proef)abonnement op Elisabeth Magazine. Dan ontvang je elke veertien dagen ons prachtige magazine bij jou thuis! Ben je al lid? Help dan mee om Elisabeth bekend te maken bij anderen en verras eens iemand met een (proef)abonnement. Een proefabonnement met 6 nummers kost slechts € 13,50. Wie maak jij Blij?