Help, het zit in mijn genen! Het kan opeens tot je doordringen: nu ben ik precies mijn vader. Of die moedervlekken had mijn moeder ook. Jammer genoeg heb je niet alleen de leuke, maar ook de iets minder prettige eigenschappen van je ouders geërfd. Is daar iets aan te doen?
Uit onderzoek blijkt dat je persoonlijkheid voor ongeveer de helft erfelijk is. In het boek Dat zit in de genen beschrijven de auteurs maar liefst 49 trekken die genetisch bepaald zijn. Maar wat nu als je erfelijk belast bent met een eigenschap waar je helemaal niet op zit te wachten?
Karaktertrekken
Bij Hilde (67) stak haar verzamelwoede steeds meer de kop op toen ze stopte met werken. Een eigenschap waar ze zich bij haar moeder juist altijd zo aan irriteerde. ,,Het kan zo zijn dat je bij het ouder worden vaker karaktertrekken van je ouders terugziet in jezelf”, zegt GZ-psychologe Elsa Sama. ,,Als je draagkracht afneemt, omdat je bijvoorbeeld moe of minder fit bent, zijn je reacties vaak wat minder gefilterd. Je grijpt dan terug naar wat je al kent om met een lastige situatie om te gaan.”
Aanleg verander je niet, maar de manier waarop je reageert wel
,,Als kind leer je vooral van je ouders: je neemt over hoe zij met dingen omgaan”, vult Elsa aan. ,,Als volwassenen kun je zelf beslissen hoe jíj́ een situatie aan wilt gaan. Bedenk: hoe wil ik het wél? Laat je hierin inspireren door vriendinnen of anderen om je heen. De kunst is dat je je richt op wat je wilt, en daar een stapje naartoe maakt. Dan is het echt mogelijk om te veranderen. Aanleg verander je niet, maar de manier waarop je reageert wel.”
Invloed op familierelaties
Wanneer je aan de slag gaat met die onprettige overgeërfde eigenschap, heeft dat ook invloed op de mensen om je heen. Elsa Sama: ,,Stel je voor dat er altijd veel gemopperd wordt in jouw familie. Dan kun je ervoor kiezen om die patronen te doorbreken. Je broers en zussen, of andere familie, moet daar dan ook iets mee: kiezen zij ervoor om door te blijven mopperen, of volgen ze jouw voorbeeld? Je hoeft hen dan niet direct aan te spreken; door zelf te veranderen, kun je iets in gang zetten wat ervoor zorgt dat zij ook hun gedrag gaan aanpassen.”
Het is niet nodig dat je het overal over eens bent
Het kan zijn dat je familie het niet waardeert dat er dingen anders gaan; op deze manier doorbreek je immers het vaststaande familiesysteem. ,,Dan is het goed om te bedenken: hoe belangrijk zijn die elementen voor mij? Misschien moet je wel overeenkomen dat je het niet met elkaar eens bent: agree to disagree. Niet iedereen kan daar even goed tegen, sommigen vinden harmonie heel belangrijk. Maar harmonie is niet een voorwaarde om een familierelatie te hebben. Het is belangrijk dat je stevig in je schoenen staat, en je eigen beslissingen neemt. Het is niet nodig dat je het overal over eens bent. Jij kijkt er zo naar, en dat mag.”
Nature of nurture?
Dat een eigenschap genetisch bepaald is, betekent niet dat die bij jou dan ook tot uiting komt, schrijft ontwikkelingspsycholoog Marcel van Aken op psychologiemagazine.nl. Er is een verschil tussen de persoonlijkheidstrekken die in aanleg aanwezig zijn, en hoe deze tot uiting komen in het gedrag. Een mens erft wel de genen, maar niet de levensloop.
Ook de omgeving speelt een grote rol in welke eigenschappen je ontwikkelt
Bij apen is hier onderzoek naar gedaan: jonge apen die een genetische kwetsbaarheid hadden voor moeilijk gedrag, werden of bij een ‘goede’ moederaap geplaatst of bij een slechte moeder. De kleine aapjes gingen zich alleen moeilijk gedragen als ze door een slechte moeder werden opgevoed. Ook de omgeving speelt dus een grote rol in welke eigenschappen je wel of niet ontwikkelt.
Werk in uitvoering
Elsa sluit af: ,,Wees mild en vriendelijk voor jezelf. Vaak richten mensen zich vooral op hun zwakke kanten en zijn ze daarin best hard voor zichzelf. Probeer jezelf niet te veroordelen, maar als een vriend of vriendin naar jezelf te kijken. Je bent werk in uitvoering en dat is nooit af; je mag jezelf daarin liefdevol coachen.”
Tekst: Hannah Zandbergen
Beeld: Andrea Piacquadio, pexels
Het hele achtergrondartikel ‘Help, het zit in mijn genen!’ kun je lezen in Elisabeth Magazine No 10-2023. Neem een abonnement en loop geen artikel meer mis!